-
چهارشنبه, ۱۰ دی ۱۳۹۹، ۰۴:۰۵ ب.ظ
ایران می‌تواند در بازسازی هفت شهر ویران آذربایجان که در مجاورت ایران قرار دارد شریک شود. این امر نیاز به تدبیر دارد تا فرصت از دست نرود. برخی از مناطق با فاصلۀ هزار متری از خاک ایران قرار دارند. ایران نزدیکترین، امن‌ترین و اقتصادی‌ترین کشور برای مشارکت با جمهوری آذربایجان است.
پایگاه صهیون‌پژوهی خیبر؛ می‌دانیم که قریب به ۳۰ پیش، حزب افراطی داشناک(فدراسیون انقلابی ارمنی) با حمایت جدی و همه جانبه ارمنستان اقدام به اشغال چیزی حدود ۲۰ درصد از خاک جمهوری آذربایجان به ویژه مناطق ناگورنو قره باغ، دهلیز لاچین، شوشا و مناطق پیرامونی آن کرد؛ اتفاقی که طی همه سال‌ها و دهه‌های گذشته منجر به تنش‌های جدی و خونینی میان دو کشور ارمنستان و آذربایجان شد.
این جنگ و درگیری‌ها که در تاریخ ۲۰ آبان امسال و پس از یک دوره شدید درگیری در نهایت منجر به آتش بسی موقت میان دو کشور درگیر آن هم با محوریت روسیه شد، در حالی صورت پذیرفت که ابهام و سئوالات مهمی‌در مورد گذشته، حال و آینده منطقه ژئوپلیتیکی قفقاز و پیامدهای تحولات کنونی جنگ قره باغ بر کشورهای همسایه به وجود آورده است.
با این همه جمهوری اسلامی‌ایران همواره در اتخاذ مواضع رسمی‌خود بر مذاکرات سیاسی و پرهیز از جنگ برای حل این مناقشه و نیز تأمین امنیت ارامنه ساکن در مناطق اشغالی تأکید کرده بود؛ موضعی منطقی که البته با محوریت روسیه میان دو طرف درگیری به جریان افتاد و در غیاب بازیگران موثری، چون ایران، ترکیه، فرانسه و آمریکا در نهایت به یک آتش بس موقت منجر شد.
پایگاه صهیون‌پژوهی خیبر، برای بررسی موضوع جنگ قره باغ به گفت‌وگو با استاد محسن پاک آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان پرداخت که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛
خیبر: مواضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به درگیری‌های قره باغ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با شروع درگیری‌ها، ایران از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت کرد. نمایندگان ولی‌فقیه در شهرهای آذری زبان و حوزۀ علمیۀ قم بیانه‌ای صادر کردند و آقای دکتر ولایتی در این باره صحبت کرد. وزارت امور خارجه با تأخیر به همین جمع‌بندی رسید و همین مواضع را بیان کرد. نقطۀ عطف این حمایت‌ها، بیانات مقام معظم رهبری دربارۀ قره باغ بود که در روز سیزده آبان 1399 بیان شد.
مقام معظم رهبری فرمودند: این حادثۀ تلخ باید خاتمه یابد. دو نکته در این عبارت قرار دارد. اصول سیاست خارجی ایران در قبال همسایگان، برقراری روابط خوب با آنهاست. با جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم بعد از استقلال این کشورها رابطۀ خوبی برقرار شد. مطلب بعدی تلخ بودن جنگ است که نگاه بلند مقام معظم رهبری را می‌رساند. ایشان به صلح و امنیت در اطراف کشور اهمیت میدهد. رهبری به صلح عادلانه اعتقاد دارند و عدالت را مقدمۀ صلح می‌دانند و صلح بدون عدالت را صلح پایدار نمی‌دانند. لذا مقام معظم رهبری از این حادثه به عنوان موضوعی تلخ یاد کردند و خواستار پایان جنگ شدند.
مطلب سوم در بیانات مقام معظم رهبری حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان بود. ایشان فرمودند: باید همۀ سرزمین‌های اشغالی جمهوری آذربایجان آزاد شود. این موضع‌گیری، سیاست اصولی بسیار قوی ایشان را نشان میدهد. ایران از تمامیت ارضی تمام کشورها حمایت می‌کند، در حالی که کشورهای غربی به دنبال تجزیۀ کشورهای همسایه هستند. مقام معظم رهبری از تمامیت ارضی آذربایجان حمایت کردند و خواهان آزادسازی همۀ اراضی اشغالی آذربایجان شدند. ایشان با نگاهی حقوقی و توجه به حقوق بشر بحث حق ارامنۀ قره باغ را مطرح نمودند و خواستار امنیت ارامنۀ قره باغ شدند. سپس بیان فرمودند که نباید تروریست‌ها در این منطقه حضور داشته باشند. متأسفانه یکی از اشتباهات کشورهای درگیر جنگ این بود که بعضی از تروریست‌های تکفیری با دخالت ترکیه وارد جنگ شدند و در آن طرف ارس و در کنار مرزهای ایران قرار گرفتند و برخی از فیلم‌ها را در فضای مجازی منتشر کردند. این اقدام آنها ناپسندیده بود. تروریست‌ها در هر جایی که باشند مخل امنیت‌اند. البته این مطلب را ترکیه و جمهوری آذربایجان تکذیب کردند، هر دو کشور اعلام کردند که چنین چیزی را در سیاستشان قرار نداده‌اند. اما شواهد نشان میدهد که چنین چیزی اتفاق افتاده بود. بعد از صحبت‌های مقام معظم رهبری تروریست‌ها از منطقه دور شدند ولی هنوز در منطقه حضور دارند.
بیانات مقام معظم رهبری بسیار به‌جا و به‌موقع و جهت‌دهنده بود و نه تنها سیاست خارجی ایران بلکه به تلاش‌های صلح در منطقه کمک کرد. من یقین دارم که بیانات ایشان تأثیر مثبت بر توافق صلح روسیه گذاشت. در توافقنامه‌های قبلی، هیچ‌گاه بیان نمی‌شد که باید هفت شهر آذربایجان آزاد شود. در اجلاس 2007 مادرید اعلام شد که سه شهر در ابتدا آزاد شود و بعد مذاکره کنند تا دو شهر دیگر آزاد شود ... . آقای لاورف در سال 1995 خواهان آزادی پنج شهر جمهوری آذربایجان و مذاکره برای آزاد سازی دو شهر دیگر شد، اما در طرح صلح جدید تأکید شد که هر هفت شهر باید به جمهوری آذربایجان برگردد. البته پنج شهر در درگیری‌های اخیر در اختیار آذربایجان قرار دارد.
خیبر: نظر شما درباره قرارداد صلحی که میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان صورت گرفته، چیست؟ نقاط قوت و ضعف این قرارداد چیست؟
با میانجیگری روسیه و کشورهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرارداد صلح در مسکو منعقد شد. در این جنگ، آذربایجان برتری نظامی‌داشت و در آستانۀ ورود به خان‌کندی مرکز قره باغ بود. اگر این جنگ ادامه پیدا می‌کرد آذربایجان می‌توانست قره باغ را آزاد کند و موضوع تمام می‌شد، اما به نظر می‌رسد که روس‌ها علاقه‌مند نبودند که جمهوری آذربایجان بیش از این پیشروی کند. شاید آنها آذربایجان را با تهدید یا تطمیع پای میز مذاکره آوردند و موافقتنامه‌ای امضا کردند که هفت شهر اشغال شده توسط ارمنستان تا یازده آذر به جمهوری آذربایجان برگردد. البته پنج شهر در جنگ بازپس گرفته شده بود. این جنگ، پیروزی بزرگی برای آقای الهام علی‌اف به حساب می‌آید. شما در تبلیغات دیدید که آنها در کنار ارس عکس گرفتند.
این قرارداد به قره باغ نپرداخته بود یعنی خان‌کندی که مرکز قره باغ است و اطراف آن وضعیت مشخصی نداشت. آیا قره باغ جمهوری خودخوانده مستقل خواهد بود؛ آیا به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان برمی‌گردد؛ آیا به ارمنستان ملحق می‌شود؛ هیچ‌کدام از این قیود در قرارداد صلح نیامده است. این مسئله، ضعف جدی قرارداد صلح مسکو می‌باشد که کماکان مناقشه را حل نشده باقی گذاشته است.
این توافق در ارمنستان با عکس‌العمل منفی مردم مواجه شد. مردم این کشور از پاشینیان انتقاد کردند. پاشینیان اعلام کرد که از این موافقتنامه راضی نیست ولی برای جلوی تلفات با آن موافقت کرده است. این نارضایتی جدی می‌باشد. اگر ارمنستان در آینده تجدید قوا کند یا نخست‌وزیر عوض شود یا رأی نخست وزیر تغییر کند باز هم امکان درگیرها وجود دارد.
خیبر: مقداری درباره اهمیت استراتژیک منطقۀ قره باغ بفرمایید.
باید جمهوری آذربایجان این مطالبه را حفظ کند تا مشکل حل شود. مردم جمهوری آذربایجان تلفات زیادی را در این درگیری‌ها دادند. واقعیت این است که وجود جمهوری کوچکی به نام قره باغ با جمعیت اندک و وسعت کم و منابع طبیعی ناچیز باعث عدم توانایی آنها در ادارۀ جمهوری و حفظ استقلالشان می‌شود. به همین دلیل، قدرت‌های بزرگتر وارد منطقه خواهند شد. آمریکا، اروپا، روسیه و رژیم صهیونیستی به منطقه خواهند آمد، به طوری که در نزدیک ایران زائده‌ای به نام قره باغ ایجاد می‌شود و ممکن است امنیت کشورمان با مشکل مواجه شود، لذا نباید قره باغ مستقل و از جهان شیعه جدا شود و تبدیل به بخشی ارمنی‌نشین گردد. در این مسئله، باید به جمهوری آذربایجان توجه کرد. جمهوری اسلامی‌از آقای الهام علی‌اف ناراضی است؛ زیرا او با رژیم صهیونیستی رابطه برقرار کرده و به اسلامگرایان فشار می‌آورد. باید توجه داشت که علی‌اف چند سال دیگر از قدرت کناره‌گیری خواهد کرد. باید ایران به جمهوری آذربایجان توجه کند. آذربایجان در کنار ایران خواهد ماند، اگر بخشی از این جمهوری تجزیه شود، و به دست قدرت‌های بزرگ یا رژیم صهیونیستی بیفتد هر رئیس‌جمهور دیگری در آذربایجان سر کار بیاید با این منطقه مشکل خواهیم داشت، لذا صرف نظر از اینکه چه کسی در آذربایجان رئیس‌جمهور است، باید به این اصل توجه داشته باشیم که تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حفظ شود. مقام معظم رهبری هم فرمودند که باید همۀ اراضی آذربایجان آزاد شود. تلاش ایران هم باید بدین شکل باشد که قره باغ به جایگاه قبلی خودش بازگردد و تجزیه‌طلبی در اطراف ایران رخ ندهد و در این میان، حقوق ارامنه رعایت شود. آنها باید از حق تعیین سرنوشت خودشان در حد اعلا در ذیل تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان برخوردار باشند.
خیبر: شما قرارداد صلح مسکو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بعد از منعقد شدن این توافق، بعضی از رسانه‌های بیگانه از جمله بی‌بی‌سی، سی‌ان‌ان، صدای فارسی رژیم صهیونیستی و در داخل کشور، برخی از صاحبنظران این قرارداد را شکستی برای ایران تلقی کردند. اولین مطلبی که مطرح شد این بود که در سایۀ این توافق مرزهای جغرافیایی تغییر می‌کند و نظر مقام معظم رهبری، که فرموده بودند مرزهای جغرافیایی نباید تغییر کند، تأمین نمی‌شود. این ادعا درست نیست. اتفاقات در شمال ارس خواهد افتاد و مرزهای ایران تغییری نمی‌کند. در این توافق برخی از نظرات ایران تأمین شده است. مقام معظم رهبری فرموده بودند که باید از تمامیت ارضی آذربایجان حمایت شود و باید همۀ ارضی اشغالی به این سرزمین برگردد. این اتفاق افتاد. حداقل هفت شهر جمهوری آذربایجان که اشغال شده بود به این کشور بازگشت. اگر رهبر انقلاب این بحث را مطرح نمی‌کردند شاید بخشی از اراضی آذربایجان برنمی‌گشت ولی در این قرارداد باید تا 11 آذر هر هفت شهر بازگردانده شود. همچنین نظر ایشان دربارۀ عدم تغییر مرزهای جغرافیایی و تمام شدن این حادثۀ تلخ با آتش‌بس تأمین گشت و فعلاً جنگ خاتمه پیدا کرده است. در ضمن، به حقوق ارامنه در این طرح توجه شده است. لذا خیلی از نظرات مقام معظم رهبری در این طرح تأمین شده است. باید دیپلمات‌های ما مذاکراتشان را ادامه دهند تا بقیۀ نظرات جمهوری اسلامی‌تأمین شود.
خیبر: قرارداد صلح مسکو به نفع ایران است یا به ضرر آن؟
بعضی از صاحبنظران معتقدند که با بسته شدن این قرارداد، ایران در ترانزیت کالا متضرر می‌شود. بین آسیای مرکزی و قفقاز و قاره‌های افریقا و اروپا و آسیا وضعیت ترانزیت ایران شمال به جنوب است. ترانزیت کالا از ارمنستان، آذربایجان، روسیه به خلیج‌فارس و دریای عمان مزیتی برای ایران به حساب می‌آید که هیچ‌تغییری نکرده و تقویت خواهد شد. به دلیل وقوع جنگ، آذربایجان مجبور بود در مسیر شرق به غرب از بیله‌سوار وارد خاک ایران شود و کالاهای خودش را به نخجوان ترانزیت کند. این مسئله، فقط به خاطر شرایط جنگی بوده است. پیش از جنگ، مسیر آذربایجان به ارمنستان مستقیم بود و آنها می‌توانستند از ارمنستان به نخجوان بروند. به دلیل شرایط جنگی، این مشکل به وجود آمد. اگر این توافق به طور کامل اجرا شود اتفاق خاصی نمی‌افتد. جمهوری آذربایجان از دو مسیر قره باغ و بیله‌سوار می‌تواند به نخجوان برود. جمهوری آذربایجان عاقلانه عمل می‌کند و خودش را وابستۀ به این راه نخواهد کرد چون اختلافات آذربایجان و ارمنستان زیاد است و شاید بین این دو کشور درگیری به وجود آید و راه باز نشود، در نتیجه نیازمند راه ایران می‌باشد. اگر این اتفاق بیفتد و توافق به طور کامل ایجاد شود، مزیت راه ایران کماکان باقی خواهد ماند.
ایران می‌تواند در بازسازی هفت شهر ویران آذربایجان که در مجاورت ایران قرار دارد شریک شود. این امر نیاز به تدبیر دارد تا فرصت از دست نرود. برخی از مناطق با فاصلۀ هزار متری از خاک ایران قرار دارند. حتی اگر توافق اجرا نشود، هفت شهر آذربایجان آزاد شده و آذربایجان به دنبال بازسازی این شهرهاست. ایران نزدیکترین، امن‌ترین و اقتصادی‌ترین کشور برای مشارکت با جمهوری آذربایجان است. توان مهندسی در کشور وجود دارد و مصالح ساختمانی به راحتی می‌تواند به آن طرف صادر شود. یک میلیون آواره به این منطقه باز می‌گردند که نیازمند مواد غذایی، بهداشتی و مراقب‌‌های پزشکی هستند. در این روزگار، سالی سه میلیون آذری به ایران برای تجارت، سیاحت و درمان می‌آیند. به طور طبیعی، این حرکت بیشتر خواهد شد. ما چهار مرز مشترک زمینی با جمهوری آذربایجان داریم که دو مرز اصلاندوز و خداآفرین را می‌توان به آنها اضافه کرد. به راحتی کارگران و مهندسین ما می‌توانند روزها در آذربایجان کار میکنند و شب به منازل خودشان بازگردند. لذا فرصت بازسازی را خواهیم داشت. البته ترکیه هم می‌تواند از این فرصت استفاده کند، اما فاصلۀ زیادی با این منطقه دارد. بسیار بعید است که ترکیه بتواند مشکلاتش را با نخجوان حل کند اما اگر از این مسیر به آذربایجان بیاید مسیر طولانی است. فعلاً ترکیه از مرز ایران به آذربایجان استفاده می‌کند که آن راه هم بسیار طولانی است. البته اگر از مسیر ایران استفاده کند، ایران هم می‌تواند در چارچوب همکاری ایران با آذربایجان از این فرصت استفاده کند. رقابت مطرح نیست، بلکه فضای همکاری برای ایران وجود دارد.
اگر صلح ایجاد شود مرزهای ایران امن می‌شود. در آن سوی ارس به دلیل وقوع جنگ مرزبانی فعال وجود نداشت و بسیار اندک بود و به راحتی تردد انجام می‌شد. قاچاقچیان مواد مخدر و منافقین به آسانی می‌توانستند تردد کنند. اگر منطقه امن شود و همکاری‌های مرزی افزایش یابد شهرهایی مثل خداآفرین از آسیب راکت و توپ در امان می‌ماند. لذا به لحاظ اقتصادی و امنیتی، حتی اگر توافق مسکو اجرا نشود شرایط فعلی به نفع ماست چون این هفت شهر نیاز به بازسازی دارند و باید با ایران همکار کنند. مسیرهای ترانزیتی باز می‌باشد و مرزهای جغرافیایی ایران تغییری نکرده است. اگر ایران مدبرانه عمل کند و دیپلماسی فعالی داشته باشد می‌تواند از مزیت‌های صلح استفاده کند. امیدواریم شاهد پایان مناقشه و اقدام برای تجزیه طلبی در مرزهای خودمان باشیم.
انتهای پیام/